Тумілавічы - фота і помнікі

Гісторыя Тумілавічаў

Тумілавічы, альбо Тамілавічы, як называлі гэтае сяло людзі яшчэ ў першай палове 20 стагоддзя – паселішча на паўночным усходзе Докшыччыны. Па некаторых звестках, тут існуе старажытнае гарадзішча. На паўночны ўсход ад Тумілавіч, бліжэй да Несцераўшчыны, маюцца два курганныя могільнікі, яшчэ адзін могільнік – у суседняй вёсцы Шалашы. З даўніх часоў у вёсцы, побач з царквой, стаіць каменны крыж.

У першай палове 16 стагоддзя жыхары Тумілавічаў, якіх налічвалася 32 сям’і, плацілі Радзівілам даніну мёдам. У 1535 годзе быў развязаны памежны канфлікт паміж Янам Радзівілам і ўладальнікам суседняга маёнтка Галубічы, які быў аддзелены ад Тумілавіч ракой Бярэзінай, Багданам Зяноўевічам-Корсакам. У прыватнасці, Зяноўевіч-Корсак у той час зрабіў напад на Тумілавічы. Пазней Тумілавічы перайшлі ва ўласнасць Станіслава Кішкі, біскупа жамойцкага, які, магчыма, і падараваў яго бенедзікцінам, бо вядома, што ў 1690 годзе 25 дымоў у Тумілавічах належалі бенедзікцінскаму кляштару ў мястэчку Папроць (цяпер у Літве).

Побач з сялом была закладзена сядзіба Антанаполле. У 1795 годзе, калі гэтыя тэрыторыі былі ўжо ў складзе Расійскай імперыі, Тумілавічы канфіскаваны ў бенедзікцінаў і перададзены Кірылу Юзэфовічу. Да маёнтка адносіліся 252 душы і паселішчы Тумілавічы, Стараселле, Старына, Шалашы і Парэчча. Пазней маёнтак распаўся на шэраг меншых: Юзэфовічы ў 1834 годзе валодалі Парэччам і Шалашамі, фальварак Тумілавічы належаў Садоўскаму, а Антанапольле – Карказевічу.

Па звестках за 1795 год, тут дзейнічала ўніяцкая царква. Існавала таксама карчма, якая належала дзяржаве. Ужо ў 1864 годзе была збудавана новая праваслаўная царква. У 1852 годзе тут адчынена народнае вучылішча. У 1863 годзе да Тумілавіч дакаціліся падзеі нацыянальна-вызваленчага паўстання Кастуся Каліноўскага. Уладальнік недалёкага ад вёскі маёнтка Барбарова Рамуальд Буцвілоўскі, калі верыць царскім дакументам, пагражаў спаліць Тумілавічы, а святара павесіць. “Слоўнік геаграфічны Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх” 1892 года паведамляе аб тым, што ў сяле Тумілавічы існавала 15 двароў, Тумілавічы былі цэнтрам воласці, да якой належалі 410 двароў, 2200 сялян. Наогул, паводле “Слоўніка…”, сельская гаспадарка ў гэтым краі была занядбанай, а сяляне сеялі шмат ільну.

Паводле перапісу насельніцтва 1897 года, у Тумілавічах 55 двароў, 223 жыхары, валасное праўленне, царква, 2 хлебазапасныя магазіны, лаўка, карчма, народнае вучылішча, у Тумілавіцкай воласці пражывалі 5905 чалавек. У 1918 годзе Тумілавічы ўвайшлі ў склад абвешчанай БНР. У адной з публікацый газэты “Беларусь” гэтага перыяду згадваецца, што ў Тумілавічах дзейнічаў адзіны на Докшыччыне беларускі культурна-асветніцкі гурток. У 1930 годзе ў Тумілавічах 46 двароў, 224 чалавекі, 305 дзесяцін зямлі. Тумілавічы былі цэнтрам гміны Дзісненскага павета, але 20 сакавіка 1929 года гміна была ліквідавана, большая частка яе далучана да гміны Докшыцы, а некалькі паселішчаў – да гміны Галубічы.

13 студзеня 1940 года створаны Тумілавіцкі сельсавет, у склад якога ўвайшлі 26 паселішчаў, 2072 жыхары. Пазней у яго склад ўвайшлі суседнія Несцераўшчынскі і Таргуноўскі сельсаветы. У 1943 годзе Тумілавічы разам з навакольнымі вёскамі спалены фашыстамі, пры гэтым забіты адзін чалавек.

Кастусь Шыталь, краязнаўца
ksz@tut.by